Bir şarkıya mastering yapmak ne anlama gelir?

Bir şarkıya mastering yapmak, müzik prodüksiyonunda genellikle yanlış anlaşılan bir kavramdır. Mastering'in ne olduğunu anlamak için önce müzik prodüksiyon sürecini anlamalıyız.

Genellikle müzik prodüksiyon süreci kayıt ile başlar. Geçmişte bu, müzisyenler, prodüktörler ve kayıt mühendisleri ile büyük bir stüdyoda toplanıp şarkıyı birlikte kaydetmek anlamına gelirdi. Ancak günümüzde recording sürecinin çoğu ev stüdyolarında veya küçük proje stüdyolarında gerçekleşiyor. Bazı türler (genre'lar) gerçek bir enstrüman kaydetmeyi bile gerektirmez. Şarkının gerekli her bölümünü kaydettikten, prodüksiyona transition efektleri gibi tüm küçük dokunuşları bitirdikten, gereken tüm enstrümanları zaman ve entonasyon açısından editledikten sonra, şarkı bir sonraki aşama için hazırdır: mixing.

"Peki bir şarkıya miks yapmak ne anlama geliyor?" diye sorabilirsiniz. Bu, biz miks mühendislerinin, enstrümanları stil ve şarkı için gereken her şekilde dengelemek amacıyla tüm gücümüzü topladığımız aşamadır.

Biraz kafa karıştırıcı olacağını biliyorum ama bazen şarkıların onları dengelememize bile ihtiyacı olmaz; sadece şarkıya uygun olabilmesi için dengesiz olmaları gerekir. Mantıklı geliyor mu? Tamam, bir de şu şekilde deneyelim.

Bir şarkıya mastering yapmak için ne gereklidir?

Miks mühendisleri veya şarkının mix'ini yapan kişi, enstrüman ilişkilerini ve vokallere hangi efektlerin uygulanacağına dair stilistlik seçimleri belirlemek için frekans (frequency), dinamik (dynamics) ve derinlik (depth) bilgilerini kullanır. Bu mixing kararları genellikle incedir, yani şarkıyı bir yöne doğru itmezler. Yine de şarkının kendi yoluna kolayca girmesine yardımcı olurlar ve genellikle recording ve prodüksiyon sürecinde yapılan seçimleri çok daha büyük hale getirirler.

Şarkı gerçekliğin bir versiyonudur, ancak genellikle çok daha süslü bir halidir. Örneğin, rock kayıtlarında duyduğunuz davullar, aynı odadayken gerçekten öyle duyulmazlar. Kayıt mühendisleri ve miks mühendisleri o sound'u stüdyolarda yaratır.

Mastering, mixing tamamlandığında gerçekleşir. Mixing tamamlandığında, kayıt radyoda veya favori streaming platformunuzda duyduğunuzla neredeyse aynı tınlar.

Mastering mühendislerinin bir numaralı işi, mastering sırasında yapılan seçimleri iki kez kontrol etmek (double-check) ve prodüksiyon hakkında geri bildirim sağlayan ikinci bir profesyonel kulak olarak hizmet etmektir. Genellikle sanatçılar, prodüktörler ve miks mühendisleri bir şarkıyı mastering mühendisine göndermeden önce üzerinde epey zaman harcarlar; bu nedenle, çok kontrollü bir odada, çok pahalı stüdyo monitörleri veya bazen kulaklıklarla çalışan çok deneyimli bir kulak paha biçilemezdir. Bu, herhangi bir müzik prodüksiyon sürecindeki son adımdır ve yayınlanmadan önce işleri düzeltir. Dolayısıyla, mastering mühendislerinin sorumluluğu burada önemlidir.

Mastering sürecinin bir sonraki amacı, şarkının level, loudness, frekans ve dengesini (balance) ince ayarlarla düzenlemektir. Şarkıyı miks mühendisleri gibi dengelemek için ellerinde yeterli veri yoktur, ancak onu manipüle etmek için bazı güçleri vardır. Miks mühendisleri bir şarkıdaki tüm ayrı enstrümanlar ve kanallarla çalışırken, mastering mühendisleri miks mühendisinden gelen tek bir dosya ile çalışırlar.

Profesyonel bir mühendis müziği master'ladığında, kulağa cilalanmış (polished), tamamlanmış ve bitmiş gelir. Bu, mixing aşamasından sonra böyle tınlamayacağı anlamına gelmez; çünkü mastering mühendisleri büyücü değildir ve bu yüzden kötü bir mix'i Grammy ödüllü bir master'a dönüştüremezler, ancak ellerindekini yine de parlatabilirler.

Mastering süreci

Mastering engineer'ların işi hem objektif hem de subjektif olmalarını gerektirir. Süreç profesyonele bağlıdır, bu yüzden yapı kişiden kişiye değişebilir.

Adım 1: Objektif değerlendirme

Mix'in objektif değerlendirmesi, mastering stratejisini belirlemek için şarkının sample rate, bit depth ve dosya türü gibi parametrelerini analiz ederek başlar. Bu genellikle ilk adımdır çünkü mixing engineer'lar veya producer'lar bazen yanlış veya düşük kaliteli dosyalar gönderirler. O tarafta her şeyin doğru olduğunu değerlendirmek çok önemlidir, çünkü düşük kaliteli bir dosyayı yüksek kaliteli bir dosyaya dönüştürmek imkansızdır.

O tarafta her şeyin doğru olduğundan emin olduktan sonra, şarkının decibel full scale (dBFS), level ve volume değerlerini dijital ortamda analiz ederler. Ayrıca, halihazırda dijital limitin (sıfır) üzerinde peak yapan bir ses dosyasını geri döndürmek imkansızdır.

Bazı mastering mühendisleri RMS ve LUFS seviyelerini önceden analiz edebilir, ancak diğerleri etmez. Bu kişiye bağlıdır. Ayrıca, bazıları çalışırken şarkıyı sürekli metreler kullanarak ölçerken, diğerleri kulaklarını kullanmayı ve metreleri sadece ara sıra kontrol etmeyi tercih eder. Bu gerçekten stile bağlıdır. Waveform'u incelemek de şarkı ve mix hakkında birçok bilgi verir ve sadece bir bakışta çok mu sıkıştırılmış (compressed) yoksa çok mu dinamik olduğunu görmek kolaydır.

Adım 2: Subjektif değerlendirme

Subjektif değerlendirme tamamen mastering engineer ile ilgilidir ve bu uzmanlığı genellikle yılların deneyimiyle oluştururlar. Bu, mix'in audio fidelity'si (ses kalitesi) ve dinleme deneyimi ile ilgilidir. Şarkının kulağa hoş gelip gelmediği, türün (genre) uygun olup olmadığı veya mix'in şarkı için yeterince etkileyici olup olmadığı gibi. Yanlış dengelenmiş frekans aralıkları, distortion veya müzikal olmayan artifact'ler gibi miks sorunlarını tespit ederler.

Level (seviye), image (stereo imaj), transients (sesin ilk atak anları), depth (derinlik), definition (tanım/belirginlik), clarity (berraklık), detail (detay), extension (frekans uzanımı), dynamics (dinamik aralık), vocal halo (vokal etrafındaki atmosfer) ve blossom (sesin açılıp yayılması) unsurlarını kapsayan Üstün Ses Kalitesinin On Bir Niteliğini değerlendirirler.

Adım 3: Mastering süreci

Şarkıyı objektif ve subjektif olarak değerlendirdikten sonra, mastering engineer yol haritasını belirler ve dolayısıyla hangi ekipmanı hangi sırayla kullanacağına karar verir. Mastering mühendisleri bazen dijital audio plugin'lerle, bazen hardware ünitelerle, bazen de hibrit sistemlerle çalışırlar. Süreçleri harici cihazları gerektiriyorsa, her ünitenin doğru çalıştığından ve tam istedikleri sıralamada olduğundan emin olmak için şarkı üzerinde çalışmaya başlamadan önce bu adımda sinyal akışını ayarlarlar.

Miksin gain’ini mastering zincirlerine getirmek için önce ayarlarlar. Mastering mühendisleri genellikle mix üzerinde çalışmadan önce hedef seviyeleri belirler, böylece ekipmanları veya mastering plugin'lerini en iyi şekilde çalışır. Bundan sonra, şarkıya ve istenen etkiye bağlı olarak equalizer'lar veya compressor'lar ile çalışırlar. Equalizer'lar (EQ'lar), düşükten yüksek frekanslara kadar şarkının frekans dengesini ayarlar. Mastering aşamasında bireysel enstrümanlara dokunamazlar, bu yüzden sadece büyük resim üzerinde çalışırlar. Ayrıca peak'leri yönetmek, dynamic range'i kontrol etmek veya compressor'lar ve limiter'lar ile hissedilen volume/loudness eklemek için ayarlamalar yaparlar.

Mastering engineer'ların kullandığı temel araçlar

Bir mastering engineer'ın mastering sürecinde ihtiyaç duyabileceği araçları keşfedelim.

1. Equalization (EQ)

Mastering engineer'lar, problemli frekansları kesmek (cut) ve mix'te eksik olduğunu düşündükleri, türün gerektirdiği veya sadece kulağa hoş gelmesi için çok düşük ve çok yüksek frekanslar gibi frekansları eklemek için ekolayzırları kullanırlar. Gerekli miktar 2 veya 3 dB'yi aşarsa, bu genellikle mix ile ilgili bir sorun olduğunu gösterir. Bu yüzden kaynağa geri dönüp orada düzeltmek daha iyi olabilir.

2. Compression

Mastering sürecinde compression kullanmanın birçok farklı nedeni olabilir. Bir mastering engineer, transient peak'lerini kontrol etmek, dynamic range'i yönetmek, root mean square (RMS) seviyesini (loudness) artırmak ve master'a punch ve güç vermek için bunları kullanabilir. Mastering mühendisleri sesi nazik tutmak için bu aşamada genellikle çok düşük ratio'lar kullanırlar.

3. Limiting

Limiter'lar, dijital over'lar (taşmalar) olmadan yüksek master seviyelerine ulaşmak için mastering'de çok önemlidir. Temelde sonsuz ratio'ya sahip compressor'lardır, böylece herhangi bir sinyalin threshold'un (eşik) üzerine çıkmadığından emin olabilirsiniz. Genellikle peak seviyesini belirlerler. Türe (genre) bağlı olarak değişebilir veya bazı mastering engineer'ların -0.1, -0.2 veya -0.3 gibi favorileri olabilir; ya da son zamanlarda kötü codec'lere geçiş için yeterli headroom olduğundan emin olmak adına -1 gibi.

Mastering'de ileri kavramlar: loudness ve dinamikler

Tarihsel olarak mastering, radyo gibi platformlarda rekabetçi olabilmek için artifact'ler olmadan müziği mümkün olduğunca yüksek sesli (loud) yapmayı amaçlar. Ancak bu aynı zamanda azaltılmış dynamic range ve transient detayları pahasına gelir ve hypercompression ile sesi bozabilirler (distort). Ayrıca, Apple Music, Spotify ve Deezer gibi birçok müzik streaming servisi, şarkılar ve albümler arasında dinleme seviyelerini tutarlı tutmak için yerleşik normalization özelliklerine sahiptir.

Daha fazla dynamic range'e sahip bir şarkı, normalization sonrasında genellikle daha yüksek sesli olandan daha iyi tınlayacaktır. Bu düşünce, mastering engineer'lar arasında tartışmalar yaratır ve aynı zamanda kendinden emin stilistik seçimler yapılmasını sağlar. Bazı mastering engineer'lar müziği mümkün olduğunca yüksek sesli tutarken, diğerleri daha büyük dynamic range hedefler ve dinleyiciye yer açar.

Montaj (assembly) ve teslimat

Şarkı bir koleksiyonun (EP veya Albüm) parçasıysa, master'lanmış parçalar doğru sıraya dizilir (sequenced) ve aralıklandırılır. Bu, şarkılar arasındaki süreyi ayarlamayı veya volume, etki ve frekans tepkisi açısından şarkıdan şarkıya bütünlüğü sağlamak için cross-fade'ler oluşturmayı içerir. Ayrıca, mastering engineer'lar doğru dosya formatlarını ve spesifikasyonları teslim etmekten sorumludur.

Standart formatlar arasında PMCD, Disc Description Protocol (DDP), WAV/AIFF dosyaları ve plak (vinyl) veya yüksek çözünürlüklü dağıtım (Mastered for iTunes/Apple Digital Masters gibi) için özel olarak hazırlanmış dosyalar bulunur. Ayrıca, yüksek çözünürlüklü bir dosyayı daha düşük bir bit depth'e (CD için 16-bit) render ederken quantization hatasını (quantization error) azaltmak için dither kullanılır. Dağıtımdan önce master'ın tüm yönlerinin son kritik doğrulaması Kalite Kontrol'dür (Quality Control - QC). QC, ses kalitesi bütünlüğünü ve yayın bilgileri ile meta data'nın (ISRC ve CD Text gibi) doğruluğunu sağlar.

Son sözler

Özetle, bir şarkıya mastering yapmak tamamen iyi bir mix'in daha cilalanmış bir versiyonunu yapmak ve onu araç hoparlörlerinden kulak içi kulaklıklara, telefon hoparlörlerinden konserlerdeki büyük PA sistemlerine kadar tüm farklı dinleme sistemleri için hazır hale getirmekle ilgilidir. Uzmanlıkları ve mükemmel dinleme ortamları bunu başarmaya yardımcı olur ve başka bir profesyonel mühendis tarafından hazırlanan iyi bir mix için bile her zaman ikinci kulak olurlar.